انديشه آزادي در دومين و چهارمين موج از بيداري اسلامي به مراتب و درجات خاص تأثيرگذار بوده است. اين تأثير در نهضت مشروطيت به صورت نظام‌مند كردن مشروطيت در كنار «جنبش عدالت‌خانه» صورت پذيرفته است؛ هرچند در اثر نفوذ فلسفه‌های سياسي غربي، انديشه آزادي از عدالت و متون اسلامي جدا شده و در بستر ديگري افتاد، در سير تكاملي انديشه آزادي، انقلاب اسلامي قرار دارد كه انديشه آزادي اين بار در كنار نظريه «ولايت فقيه»، «مردم‌سالاری ديني» را رقم زده و متکامل‌تر از مشروطيت، نوعي «نظام مدني ديني» درست نمود. اين سير تاريخي به خصوص از قرن گذشته تاكنون و از امروز تا افق تمدن جديد اسلامي، خط سير تكاملي و متعالي را در حركت بيداري اسلامي نشان می‌دهد. مقاله حاضر اين خط سير تكاملي را در قالب «انديشه تعالي» و آسیب‌شناسی آن را در ذيل تفكر و تمدن غرب در قالب "انديشه ترقي" به بحث می‌گذارد.
كليدواژه: بيداري اسلامي، تمدن اسلامي، انديشه آزادي، نظام مدني شيعي، تكامل، قانون اساسي مشروطيت، انقلاب اسلامي ايران، آزادي‌خواهان مقدس
