مسئله رشد اقتصادي در ايران، وجود رشد بی‌ثبات و ناپايدار همراه با فقر، نابرابري و بيكاري و گرفتار شدن در دام درآمد متوسط پايين طي 58 سال گذشته است. آمار مركز آمار ايران و بانك مركزي ج.ا.ايران از رشد توليد ناخالص داخلي، ضريب جيني، ميانگين سهم ده درصد ثروتمندترين به فقيرترين جمعيت و ميزان بيكاري پس از انقلاب اسلامي تاکنون، بیانگر موارد یاد شده است. مطالعات راغفر و همكاران (1394) و فرهمند و همكاران (1391) و صادقي (1392) در مورد فقر و نابرابري در ايران پس از انقلاب اسلامي تاکنون، مؤید رشد اقتصادی همراه با فقر و نابرابری است. باید توجه داشت که در ایران پس از انقلاب و جنگ تحمیلی، شاهد رشد اقتصادی بوده‌ایم، اما این رشد، ناهموار و اغلب همراه با فقر و نابرابری بوده است، برای نمونه در سال‌های 1370، 1375، 1379، 1381، 1382،1384، 1385، 1386، 1389 به رغم رشد تولید ناخالص داخلی بالای پنج درصد، میانگین ضریب جینی 40/0 بوده و بهبود نیافته است و میانگین سهم ده درصد ثروتمندترين به ده درصد فقيرترين جمعيت از سال 1370 تا 1395، 75/14 برابر بوده است .
همچنین، طبق تعریف، اگر کشوری 28 سال در دامنه درآمد متوسط پایین قرار داشته باشد، در دام درآمد متوسط پایین گرفتار شده است. کشور ایران حدود 58 سال است که در این دامنه درآمدی قرار دارد و بنابراین بیش از نیم‌قرن است که در دام درآمد متوسط پایین، گرفتار شده است .
یکی از چالش‌های جدی اقتصاد ایران، دام درآمد متوسط است و این چالش نقش مهمی در کندی آهنگ رشد و توسعه اقتصادی ایران نسبت به سایر کشورها دارد.
در مورد رشد اقتصادی این مسئله مطرح است که منافع این رشد اقتصادی به چه دهک‌های درآمدی و اقشاری از جامعه می‌رسد، آیا گروه‌های محروم و کم درآمد نیز به صورت متناسب از منافع رشد اقتصادی منتفع می‌شوند و سهم درآمد فقرا بهبود می‌یابد. مسئله مهم‌تر از این نیز مطرح است که اگر رشد اقتصادی سبب توزیع نابرابر فرصت‌ها شود، در این صورت نتایج آن توسعه نامتوازن است. از طرف دیگر اگر این رشد اقتصادی، اشتغال غیرمولد ایجاد کند، چه نتایجی به دنبال دارد؟
یکی از موضوعات مهمی که در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، نیاز به بررسی دارد، موضوع رشد اقتصادی است. با توجه به رشد جمعیت و نیازهای فزاینده آن، بدون رشد اقتصادی نمی‌توان، به نیازهای جمعیت فزاینده کشور پاسخ داد. مقصود از رشد اقتصادی، افزایش تولید ناخالص داخلی یا ملی نسبت به سال قبل است. در واقع رشد تولید ملی که به رشد اقتصادی شناخته می‌شود، یکی از اجزای اقتصادی مهم در الگوی پیشرفت برای هر کشوری است.
در این پژوهش ابتدا در مقدمه به آسیب‌شناسی رشد اقتصادی در ایران پرداخته می‌شود و وضع موجود رشد اقتصادی ایران تجزیه و تحلیل می‌گردد که مسئله رشد اقتصادي در ايران، وجود رشد بی‌ثبات و ناپايدار همراه با فقر، نابرابري و بيكاري و گرفتار شدن در دام درآمد متوسط پايين طي 58 سال گذشته است. سپس چالش‌های آتی رشد اقتصادی در صورت ادامه وضع موجود معرفی شده است (آینده‌نگری) و به دنبال آن در بخش سوم نظریه رشد نئوکلاسیک مورد بررسی و نقد قرار گیرد و نظریه رشد فراگیر به عنوان نظریه مختار برای حل مشکلات رشد اقتصادی ایران و مناسب برای الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت معرفی می‌گردد.
رشد فراگیر فرصت‌های برابر برای مشارکت‌کنندگان اقتصادی در رشد اقتصادی ایجاد می‌کند تا تمام بخش‌های جامعه از رشد منتفع گردند و در ایجاد رشد مشارکت کنند. نتیجه فراگیری رشد اقتصادی است که فقر و نابرابری را کاهش می‌دهد و به افراد به حاشیه رانده شده ، نفع می‌رساند. بنابراین، اهداف توسعه باید فراتر از صرفاً افزایش GDP باشد و فقر و نابرابری را نیز کاهش دهد. در آن صورت رشد اقتصادی یک هدف میانی می‌شود و ابزاری برای کاهش فقر و نابرابری و ایجاد اشتغال و رفع محرومیت افراد است. اگر رشد بخواهد فراگیر باشد و فقر و نابرابری را کاهش دهد، به صورت خودکار اتفاق نمی‌افتد و منافع رشد اقتصادی به‌خودی‌خود به طبقات پایین فرو نخواهد چکید، لذا باید سیاست‌های رشد اقتصادی به گونه‌ای تدوین و اجرا گردد که به کاهش فقر و نابرابری بینجامد. در بخش چهارم، تجربیات رشد فراگیر در کشورهای در حال پیشرفت مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد. با توجه به اینکه تعدادی از این کشورها ابتدا سیاست‌های رشد فقرزدا را اتخاذ کردند و سپس در سال‌های اخیر سیاست‌های خود را به رشد فراگیر تغییر دادند، از این رو تجربه این کشورها در اجرای هر دو سیاست مورد بررسی قرار می‌گیرد. رئوس سیاست‌های آنها برشمرده می‌شود. بدین ترتیب تفاوت دو دسته سیاست، آشکار می‌گردد و برای یافتن تدابیر دستیابی به رشد فراگیر در کشور ما آموزنده است. در بخش پنجم تجربه اجتناب از دام درآمد متوسط مطرح می‌شود. بخش ششم به چالش‌های اجرایی سیاست‌های رشد فراگیر در ایران می‌پردازیم. سرانجام در بخش هفتم، پس از نتیجه‌گیری، جمع‌بندی مطالب، پیشنهاد‌های راهبردی معرفی می‌شود که در چارچوب مباني، آرمان، افق، رسالت نظام ج.ا.ايران؛ با توجه به آسیب‌شناسی وضع موجود در رشد اقتصادی، نابرابری، بیکاری و فقر، چالش‌های آتی رشد اقتصادی، نقد الگوی رشد اقتصادی نئوکلاسیک و نقد رشد فقرزدا (مطلق- نسبی)، با استفاده از تجربیات رشد فراگیر و اجتناب از دام درآمد متوسط در کشورهای در حال پیشرفت و با در نظر گرفتن چالش‌های اجرایی سیاست‌های رشد فراگیر در ایران، مهم‌ترین تدابير براي دستيابي به رشد فراگير و درآمد متوسط بالا معرفی می‌شود و شاخص‌های پایش رشد در الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت توسط سازمان برنامه و بودجه کشور ارائه می‌شود.
واژگان کلیدی: رشد اقتصادی، رشد فقرزدا، الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت
