بر اساس آموزه‌های قرآنی یکی از اهداف بنیادین رسالت پیامبران الهی تحقق عدالت بوده است همهى اديان الهى، با هدف تحقق اين اصل، از سوى خداى متعال به وسيلهى انبياى الهى نازل شدند. دين مبين اسلام هم به عنوان خاتم اديان، تحقق عدالت را سرلوحه‌ی اهداف خود قرار داده است. انقلاب اسلامی ایران هم ، همواره تحقق این آرمان سترگ الهی و بشری را در دستور کار خود داشته است و به ویژه در خلال سی و پنج سال گذشته، همه گفتمان‌های این انقلاب دینی به این آرمان بلند توجه ویژه‌ای مبذول داشته‌اند و در حد توان و مقدورات خویش سعی در تحقق آن داشته‌اند. بدیهی است طرح الگوی ایرانی عدالت و پیشرفت نیز در این راستا صورت پذیرفته است. بیشتر مکاتب و نظام‌های سیاسی اعم از غربی و شرقی به موضوع عدالت و پیشرفت توجه داشته‌اند؛ به عنوان نمونه نظام‌های لیبرالیستی تحقق این دو هدف را با تعدیل قدرت و نظام‌های مارکسیستی با تعدیل ثروت دنبال نموده‌اند. در همین راستا در اندیشه سیاسی جديد غرب، مفهوم عدالت و به ويژه بُعد اجتماعى آن، در قالبهاى انسانى و غيرروحانى بيان شده و به صورت مفهومى متغيّر، نسبى، زمينى و نه در چارچوب شرايع آسمانى، بيان گشته است. اما وجه تمایز الگوی عدالت و پیشرفت اسلامی، برخورداری از زیربنا و جهت‌گیری توحیدی و تقدم این بُعد بر سایر ابعاد است و برخلاف انديشه غرب، در انديشههاى اسلامى، عدالت و كليه ابعاد آن، سرچشمه الهى داشته و در چارچوب شريعت تعريف مىگردد. شایان ذکر است که آسیب‌پذیری و انحطاط در جوامع فعلی، بیشتر از ناحیه فرهنگی است تا تمدنی و تکنیکی. به همین دلیل احیای فرهنگی و اعتلای جوانب معنوی، واجد نقش بی‌بدیل و راهبردی در اعتلا و پیشرفت نظام اسلامی است و می‌توان تحقق توحید و سپس عدالت را در اصلاح انحرافات اعتقادی و رفتاری، از مهم‌ترین مؤلفه‌های فرهنگی و راهبردهای دولت‌های مُمهّد ظهور و دولت مهدوی به شمار آورد.
در نوشتار حاضر تلاش شده است با توجه به آنکه دهه چهارم انقلاب که موصوف به دهه عدالت و پیشرفت شده است، به تبیین این دو مفهوم پرداخته شود و تعاملات دو مفهوم مذکور با توحید و حیات توحیدی و طیبه بررسی گردد و اثبات شود که در عملی نمودن الگوی ایرانی اسلامی عدالت و پیشرفت ،تحقق بُعد توحیدی، واجد تقدم و اولویت است.
این نوشتار این مدعا را بر اساس مستندات و آموزه‌های اسلامی روایی سنجی نموده است که بنا به آموزه‌های قرانی ؛ پیشرفت و اعتلای واقعی و مبنایی در توحید و یکتاپرستی است و هر گونه ارتقا و رشدی در زندگی دنیایی و حیات اخروی، محصول و نتیجه اعتقاد به وحدانیت الهی و برخورداری از حیات طیبه مؤمنانه و توحیدی است. از سوی دیگر توحید و ایمان به وحدانیت الهی عالی‌ترین مصداق عدالت می‌باشد و شرک و کفرورزی به خدای متعال به عنوان بزرگ‌ترین ستمکاری دانسته شده است و مبنای هر گونه پسرفت و حرکت قهقرایی انسان‌ها و جوامع انسانی به حساب می‌آید. به تبع آن، می‌توان این عاقبت را برای هر گونه ستم ورزی متصور شد. در حقیقت ظلم اصلی نشناختن حق عبودیت الهی است و عدل اصلی بجای آوردن عبادت خدا و عدم شرک به او است و می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که هر گونه رشد، و پیشرفت و تعالی مادی و معنوی در گرو توحید و عبودیت خالص الهی است و توحیدخواهی هم در گرو عدالت‌خواهی و نفی ستم و شرک است و آیات الهی، بهترین شاهد بر این مدعا است. پس به وضوح می‌توان نتیجه گرفت که اصلی‌ترین و مبنایی‌ترین شاخصه جامعه پیشرفته و متعالی اسلامی، برقراری عدالت و محو ستم و ستمکاری در بستری توحیدی است و این مفروض، بیانگر تعامل توحیدی عدالت و پیشرفت می‌باشد.
در حقیقت خداوند متعال، برخوردار از عالی‌ترین میزان تعالی، والا مرتبه‌ای، علو، پیشرفت، تکامل و نورانیت است و به همین دلیل باید مقصد هر گونه حرکت تکاملی و تعالی جویانه باشد. بر همین مبنا است که کارکرد عدالت در ابعاد نظری و عملی اندیشه اسلامی، علوی و مهدوی، بیش از آنکه اقتصادی باشد توحیدی و اعتقادی و فرهنگی است، یعنی اجرای عدالت همۀ اعوجاجات، انحرافات، ناموزونی‌ها و نبود اعتدال‌ها را اصلاح می‌کند. بدین ترتیب، می‌توان استنتاج نمود که کارکرد عدالت در اندیشه و نظام اسلامی و دول علوی و مهدوی، پیش از آنکه اقتصادی و معیشتی باشد، اعتقادی، عقلانی و تربیتی است و در وهله اول و در مبنا و اساساٌ توحیدی و اعتقادی است، یعنی اجرای عدالت کلیۀ اعوجاجات، انحرافات، ناموزونی‌ها و نبود اعتدال‌ها را در حوزه انحرافات غیرتوحیدی و اعتقادی اصلاح می‌کند و بر مبنای این اصلاح و تعدیل اعتقادی و ایمانی، تعدیل اقتصادی، اجتماعی سیاسی صورت می‌گیرد و در حقیقت هرگونه اجرای عدالت در ابعاد فرعی یاد شده، الزاماٌ به صورت پسینی و متعاقب تحقق عدالت در عرصه توحیدی و مبتنی بر آن باید باشد و این همان تحقق مطلق و مّوسّع عدالت بوده و ضامن تعالی و پیشرفت واقعی که همان حیات طیبه هست خواهد بود و می‌توان اذعان نمود که وجه تمایز اصلی الگوی عدالت و پیشرفت اسلامی با نمونه‌های غربی و غیر اسلامی آن، زیرساخت و جهت‌گیری الهی و تقدم بُعد توحیدی آن است.
