برخی قرائن و شواهد آشکارا از اين امر حکایت دارند که از حیث دسترسی به فرصت‌های توسعه و بهره‌مندی از خدمات و امکانات و نیز برخورداری از امتیازات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی میان یک اقلیت ثروتمند و خیل بی‌شماری از مردم مناطق روستایی کشور که در فقر و تنگدستی به‌سر مي‌برند، تضادهای فراوان و دوگانگی شدید وجود دارد. چنین نابرابری‌ها را، که در زمره نابرابری‌های فضایی یا جغرافیایی قرار مي‌گیرند، بيشتر مي‌توان میان مناطق شهری و روستایی، مرکز و پیرامون، پایتخت و شهرستان‌ها، محلات فقیر‌نشین‌ـ حاشیه‌نشین و محلات مرفه و غیره مشاهده کرد. بی‌گمان این دوگانگی‌ها و نابرابری‌ها محصول نگرش‌هايي است كه تاكنون بر رويكردهاي برنامه‌ريزي و توسعه کشور حاكم بوده است؛ نگرش‌هايي که غالباً يك‌سويه‌نگر، مكانيكي، فن‌محور و رشد‌مدارانه بوده‌اند. پیامد و نتیجه قهری حاکمیت چنین نگرش‌هایی بر رويكردهاي برنامه‌ريزي و توسعه کشور، همانا دوگانگی و نابرابری و مآلاً نادیده انگاشتن کرامت و حقوق انسان‌ها و مکان‌ها است.
مطالعات متعدد حکایت از وجود انواع نابرابری‌ها در درون مناطق روستایی و نیز بین این مناطق و سایر مناطق دارد. آنچه مسلم است، این است که نگرش‌های مبتنی بر آموزه‌های دینی چنین تضاد‌ها و نابرابری‌هایی را برنمي‌تابد. بدین‌سان قاعدتاً یکی از اهداف مهم مدنظر در الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت، کاهش این نابرابری‌ها و تحقق ایده «عدالت و پیشرفت» در کل کشور از جمله مناطق روستایی است. بر اين اساس، چالش اساسي جايگزين کردن الگوی توسعه جدید با الگوی توسعه متعارف حاكم است. ازاین‌رو، تهیه و تدوین الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت، متناسب با مقتضیات و شرایط محیطی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کشور و صد البته مبتنی بر مبانی دین مبین اسلام و آرمان‌های انقلاب اسلامی، ضرورت قطعی مي‌یابد که خوشبختانه مورد اهتمام قرار گرفته است. شایسته است، در تهیه و تدوین الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت و توسعه کشور، جایگاه شایسته‌ای برای مناطق روستایی کشور در نظر گرفته شود و به موازات این اقدام بایسته، تهیه و تدوین الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت و توسعه در مناطق روستایی کشور نیز در دستور کار قرار گیرد. براي تهیه و تدوین الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت و توسعه در مناطق روستایی کشور، تبیين و تحدید حیطه‌های کارکردی شاخص‌های مختلف، از جمله شاخص‌های تبعیض، نابرابری و عدالت مکانی ـ اجتماعی و نیز شناسایی زمینه‌ها، موانع و محدودیت‌ها و راهکارهای رفع و یا کاهش نابرابری‌ها و تحقق آرمان عدالت‌گستری ضرورت مي‌یابد؛ که از رئوس مباحث این تک‌نگاشت است. این تحقیق با رویکردی تبیینی ـ تحلیلی درصدد است تا ضمن ارائه دورنمایی واقعی از وضعیت تبعیض، نابرابری و عدالت مکانی ـ اجتماعی در مناطق روستایی کشور و نیز شناسایی و معرفی برخی از مهم‌ترین شاخص‌های ذی‌ربط - که بايد در تهیه و تدوین الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت و توسعه در مناطق روستایی کشور مورد توجه قرار گیرند- برخی مهم‌ترین زمینه‌ها، موانع و محدودیت‌ها و راهکارهای رفع و یا کاهش نابرابری‌ها و مآلاً تحقق آرمان عدالت‌گستری در مناطق روستایی را نیز مورد تبیین و تحلیل قرار دهد. بر این اساس برخی سؤالات مهم به شرح ذیل قابل طرح است.
1. چرایی، ضرورت و اهمیت عدالت‌گستری در مناطق روستایی چیست؟
2. اساساً تحقق عدالت در مناطق روستایی (عدالت‌گستری) مستلزم وجود چه زمینه‌ها و شرایطی است؟ به عبارت دیگر چه زمینه‌ها و شرایطی تحقق عدالت در مناطق روستایی کشور را تسریع و تسهیل می‌کند؟
3. اساساً عدالت‌گستری در مناطق روستایی با چه موانع و محدودیت‌هایی ممکن است مواجه باشد؟ یا به عبارتی دیگر اساساً چه موانع و محدودیت‌هایی تحقق آرمان عدالت‌گستری در مناطق روستایی کشور را با مشکل مواجه می‌کند؟
4. کدام دسته از شاخص‌ها برای ارزیابی و سنجش نابرابری و تبعیض در مناطق روستایی و در راستای عدالت‌گستری مکانی ـ اجتماعی قابل شناسایی و معرفی هستند؟
5. کدام ابزارها و سیاست‌ها در جهت کاهش نابرابری‌های مکانی – اجتماعی و تحقق آرمان عدالت‌گستری در مناطق روستایی ایران مناسب‌تر هستند؟
انتظار می‌رود نتایج حاصل از این تحقیق برنامه‌ریزان و مسئولان مربوطه را در تدوین الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت منطبق با واقعیت‌های مناطق روستایی کشور راهنمایی کند.
کلید واژه‌ها: تبیین، تبعیض، نابرابری و عدالت مکانی ـ اجتماعی، مناطق روستایی، عدالت‌گستری
