چكيده
از چهار مؤلّفة مفهومي نظام‌وارة «نقشة جامع اندیشه و دانش دین شناخت پیشرفت»، اولین نگاشت، نگاشت ادراکی است که از جمله به چیستی نظام جامع ادراكي معطوف به رشد، می‌پردازد. به سخني ديگر، اولين دسته پرسش‌ها در «چيستي الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت»، پرسش از «خاستگاه ادراكي» آن است:
1. براي ورود به پرداخت «نقشة جامع دانش ديني» از كجا بايد آغاز كرد و از چه منظر باید به دانش ديني نگريست؟
2. کدام تلقي از دانش ديني، مي‌تواند خاستگاه ورود به ایده نقشة جامع علمي، نقشة راه دانش ديني و به تعبيري چشم‌انداز تحقيق و توسعه‌اي به دانش ديني باشد؟
این نوشتار بر آن است که اندیشه و دانش‌بنیان الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت و سند چشم‌انداز توسعه 1404 (به مثابهِ چکیده عينيت‌نگر الگوي پيشرفت) و دیگر اسناد راهبردي نظام، دكترين ملي تحقيق و توسعة نظام جمهوري اسلامي و متكاي نقشة راه و جامع علمي؛ از جمله نقشة راه دانش ديني، به واقع همان، «تفقّه در دین» است. بدین‌سان الگوي مديريت راهبردي تحقيق و توسعه‌اي در چارچوب نظام ولایت‌فقیه نیز، در راستای اندیشه، نظریه و گفتمان تحقيق و توسعة تفقهِ در دین‌محور قرار می‌گیرد. به این قرار، نظام اندیشه‌ای- دانشي مبنايِ «ولايت حاکمیتی و تحقيق و توسعه‌اي فقيه» همان «تفقّه در دین» است.
پرسش‌ها در شش فراز تحلیلیِ: «نقشۀ جامع علم (اندیشه و دانش پیشرفت) و نگاشت ادراکی آن»، «گذار معرفت‌شناختی به صورت مسئلۀ اصلی»، «اندیشۀ خود ویژۀ ترقی»، «تفقّه در دین، اندیشۀ دین شناخت دارای اقتدار رشد- توسعه‌ای»، «تطوّر اندیشۀ ولایتمندی فقه جامع اجتهادی» و نیز «فقه جامع و نظام تحقيق و توسعه»، در دستور پاسخ قرار گرفته‌اند. پاسخ‌هاي آغازين اين چهار پرسش، به این قرارند:
1. نفس پرداخت به چند و چون دانش ديني در مثل نقشة راه دانش ديني، اساساً پرداخت، كاوش و شناختي درجه دوم است كه خود در دو وجهِ نظر سامان مي‌يابد:
1-1. معرفت‌شناسي پسيني يا (apostriorie): يعني به تاريخ معرفت ديني بنگريم و احكام و قوانين تحوّل و فراز و فرود تاريخي آن را تحليل كنيم و دريابيم كه اندیشه ديني در عرصه تحقّق تاريخي خويش چه ميزان بنيان راهبري تغيير در تاريخ تحولات جهان تمدن ايراني- مسلماني بوده است.
1-2. معرفت‌شناسي پيشيني یا (apriorie): يعني به تلقي خويش از معرفت و دانش ديني بپردازيم. اينكه دانش ديني، به دانشی معطوف به آرمان رشد، آيين و كيش نيل به آرمان و راهبري به سوي آن، تعريف مي‌شود و اندیشه ديني، به واقع اندیشه ترقي و پيشرفت به سوي آرمان رشد است.
2. فصل مشترک و برآیند پرسش‌ها و پاسخ اول، همان «اندیشه مبناي دولت ديني» است و انديشه و دانش مبناي راهبري تغيير، «انديشه و دانش مبناي دولت ديني» نيز هست. لذا دانش مبناي ولايت و تدبير پدیدار تغییر، دانش مقصود نظر در «پروژه نقشة جامع علم، اندیشه، نظریه و گفتمان توسعۀ دانش‌بنیان، و نقشۀ جامع اندیشه و دانش ديني» است و خاستگاه ادراكي اصل ولايت و امامت علوي، «نگاشت ادراكي نقشة جامع دانش ديني»را توضيح مي‌دهد.
3. گفتني است: ورود تفصيلي به پرداخت «نظریه دولت ديني» و در متن آن به «دكترين تحقيق و توسعة ملي» در گرو گذار از 4 فرازِ مترتّب بر يكديگر انديشه‌اي- پژوهشي است:
3-1. فهم بيرون ديني از مقوله «اندیشه تحوّل خلاق» و بسط درون ديني آن از منظر «فلسفه ديني» و به طور خاص «انتظار رشد آفريني از دين»؛
3-2. «نظریه دين‌شناختي فهم راهبر تغيير» و به تعبيري گفتمان درون‌ديني از اندیشه تحوّل خلاق يا نظام جامع ادراكي معطوف به رشد؛
3-3. «نظریه دين‌شناختي تحقيق و توسعه» و به تعبيري بسط الگوي دين‌شناختي فهم راهبر تغيير در مرحله پرداخت الگوي تحقيق و توسعه؛
3-4. «اندیشه فقه جامع اجتهادي، به مثابهِ اندیشه بنيان دولت ديني»، در برآِیند سه فراز پیشین در قالب اندیشه ولایت‌فقیه و قرارگیری فرایند شناختی این منظومۀ ادراکی در سطوح تحلیلی مبانی نظری (فلسفۀ دینی، معرفت‌شناختی، هستی شناختی، انسان‌شناختی و ...) تا پردازش الگوی وضعیت مطلوب و تا فرایند الگوی مدیریت راهبردی؛
چهار فراز تحلیلی ياد شده با يك پروژه مِفصَل، يعني «پروژه نقشة جامع علمي» به «فرايند مديريت تحقيق و توسعه» پيوند مي‌خورَد.
1. از مجموعه نگاشت‌های نقشة جامع علم، اولین نگاشت «نگاشت ادراکی» است. در این نگاشت، چیستی ادراک مبنای مدیریت راهبردی پیشرفت تعیین می‌شود. در ذیل نگاشت ادراکی است که دریافته می‌شود اندیشه دین شناخت پیشرفت و پیشرفت شناخت دین، در واقع یک اندیشه ولایتمند فرآیند رشد ـ توسعه است.
2. اندیشه، نظریه و گفتمان جمهوری اسلامی و اقتدار ملّی دارای دو ضلع تحلیلی نقشۀ جامع علم و نقشۀ جامع علمی است، از نگاشت ادراکی مبنای هر این دو نقشه، به چیستی معرفت شناخت اندیشۀ دین شناخت پیشرفت پرداخته می‌شود؛
3. اندیشۀ مبنای نظریه ولایت‌فقیه، در واقع «تفقّه در دین» است یعنی اندیشه دین شناخت پیشرفت و پیشرفت شناخت دین و به هیچ روی به معنای «تفقه در احکام» نیست. چرا که تفقّه در دین، دانش مبنای ولایت‌فقیه و الگوی مدیریت راهبردی است و تفقّه در احکام عضو منظومه‌ای دانشِ فقیهِ در دین است که به هیچ روی ظرفیت معرفت‌شناختی تولید دانش‌بنیان مدیریت پیشرفت را ندارد؛
4. تجربۀ انقلاب اسلامی در کانونی‌ترین تجربۀ درون‌زای خویش به ضرورت بازخوانی اندیشۀ دین شناخت پیشرفت رسیده است. تطوّر، دگردیسی و واشدگی طومار تجربه انقلاب اسلامی از خواسته سطح انقلاب فرهنگی، انقلاب سیاسی و انقلاب تولید علم و گذار به جنبش بسط مرز دانش یا نظریه‌پردازی تا طرح ایده الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت، نمایانگر این است که یک گذار تدریجی در سطوح درونی تجربه انقلاب اسلامی رخ نموده که ضرورت واشدگی خاستگاه معرفت شناخت اندیشه انقلاب و جمهوری اسلامی را به خوبی نشان می‌دهد. قرار یافتن تجربه انقلاب اسلامی در واگشودگی خاستگاه معرفت‌شناختی نظام جمهوری اسلامی - به موازات تنقیح مبانی فلسفه دینیِ تجربه انقلاب اسلامی، به مثابهِ آخرین و بنیادی‌ترین نقطه رأس هرم تطوّر تاریخی نظریه انقلاب اسلامی است که نظریه پیشنهادی این قلم، فراخوانِ بر قاعده نشاندن این هرم است. قاعده نظریه جمهوری اسلامی همین انقلاب یا جنبش معرفت‌شناختی است. کاستی برجسته موج اوّل تمدّنی جهان اسلامی ـ ایرانی و موج دوّم تمدّنی، «عنصرنگری در اندیشه مبنای تحوّل»، در دو موج تمدنی یاد شده است. یک بهره گفتمانی این تجربه بزرگ، آن است که گفتمان «توسعۀ دانش‌بنیان» بر بنیان اندیشۀ دین شناخت پیشرفت (تفقّه در دین)، در هیئت گفتمان «رشد ـ توسعۀ تفقه در دین بنیان» بر می‌آید؛
5. تفقّه در دین منظومۀ ادراکی جامع رشد ـ توسعه‌ای دین شناخت و رشد- توسعۀ شناختِ دین است. اندیشۀ مزبور، اندیشۀ مدیریت دین شناخت راهبردی تغییر است. منظومۀ جامع رویکردهای اجتهادی (نظری، اصولی، فقهی، تطبیقی و عملی) در این منظومۀ دانشی جای دارد. این منظومه دانشی، دارای ظرفیت شناختی و روش‌شناختی گذار از پژوهش‌های هنجارین به پژوهش‌های توسعه‌ای و تولید دانش‌بنیان مدیریت راهبردی است. سطوح تحلیلی فقه جامع اجتهادی، دارای سه لایۀ کل به جز تفقّه در دین، فقه تشریعی و فقه احکام است؛
6. تطوّر تاریخی نظریات ولایت‌فقیه در راستای گذار از ولایت‌فقیه در احکام به ولایت تفقّه در دین است.
7. نظام ولایت‌فقیه، سامانۀ جامع تفقّه در دین بنیان مدیریت راهبردی فرهنگی جامعۀ اسلامی است. در ذیل این نظام کلان، نظام ملّی تولید علم، نظام ملّی تولید اندیشه و دانش‌بنیان پیشرفت قرار دارد و دو نگاشت نهادی ـ دانشی و تحقیق و توسعه‌ای سند راهبردی این نظام را به دست می‌دهد.
