ترسیم اصول مدیریت مسجد، یکی از پیش‌نیازهای طراحی الگوی پیشرفت مسجد است. این اصول عبارت از قاعده‌مندی‌ها یا قواعدی است درون حوزه‌ای که رعایت آنها فرایند پیشرفت در این پدیده الهی را مدیریت پذیر خواهد ساخت. معرفی این اصول، امکان طراحی الگویی صحیح و جامع در مدیریت بر این پدیده را فراهم می‌سازد. اصول ارائه شده مبتنی بر یک ساختار منطقی طراحی شده است. در این مسیر، منابع دینی یعنی قرآن و روایات و سیره، اولین منابعی است که مورد مطالعه قرار گرفت و مفاهیم مرتبط با آنها واژه‌سازی و استخراج گردیدند. این نوشتار به ارائه دوازده اصل زیربنایی در دو حوزه کلانِ بنیادی (ارزشی) و کارکردی در نهاد دینی مسجد پرداخته است. اصول بنیادی (ارزشی) شامل اصول و زیربناهایی است برگرفته از منابع دینی که با هدف خاصِ حاکم نمودن فرهنگی دینی- ارزشی بر فضای مسجد و حفظ تقدس آن تدوین شده است. در این نوع از اصول، نظامی از روابط و رفتارهای ارزشی ترسیم می‌گردد. ترویج و عمل به این اصول، فضایی دینی و معنوی بر مسجد را حاکم می‌سازد. فقه مداری، تقدس مداری، اخلاص مداری، تزکیه محوری و طهارت مالی شاخص‌های اصول ارزشی را شکل می‌دهند. اصول کارکردی شامل تدابیری است عملیاتی برای بهبود شیوه اداره مسجد، تسهیل بهتر عملکرد و موفقیت بیشتر در جذب مخاطب که لزوماً از متن دین استخراج نمی‌شوند ولی دین با رویکردی تهذیبی یا امضایی آنان را مورد امضای خود قرار می‌دهد. این نوع اصول را می‌توان چه از منابع دینی و چه متون عمومی علم مدیریت خصوصاً در موضوع سازمان‌های داوطلبانه استخراج نمود. وحدت‌مداری، امام‌محوری، داوطلب‌گرایی، چند کارکردگرایی، مردم‌داری و عام‌گرایی در جذب، خاص‌گرایی در مسئولیت و نظم مداری شاخص‌های اصول کارکردی را تشکیل می‌دهند. در نوع شناسی مطرح شده توسط اتزیونی، سازمان‌های هنجاری یکی از سه نوع اصلی سازمان‌ها است. مبنای موفقیت در این سازمان‌ها پایبندی به ارزش‌ها است. این امر در بررسی نقلی موضوع در آیات و روایات اسلامی قویاً مورد تأیید قرار می‌گیرد. مبتنی بر این مباحث، پیشنهاد زیربنایی این تک‌نگاشت برای بهبود عملکرد و ارتقای چشمگیر اثربخشی مساجد، توجه به نهادینه ساختن اصول ارزشی مدیریت مسجد در سطح عموم و خصوص است.
واژه‌های کلیدی: اصول مدیریت مسجد، اسلام، الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، مدیریت اسلامی
